Gmina Ścinawa to gmina miejsko-wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie lubińskim.
Gmina Ścinawa ma obszar 164,56 km², w tym:
- użytki rolne: 74%
- użytki leśne: 14%
Gmina stanowi 23,11% powierzchni powiatu.
Gmina Ścinawa obejmuje swym zasięgiem 19 sołectw: Buszkowice, Chełmek Wołowski, Dąbrowa Dolna i Środkowa, Dębiec, Dłużyce, Dziewin, Dziesław, Jurcz, Krzyżowa, Lasowice, Parszowice, Przychowa, Redlice, Ręszów, Sitno, Turów, Tymowa, Wielowieś, Zaborów i Grzybów.
Gminę zamieszkuje 10 332 mieszkańców.
Historia
Pierwsza wzmianka o grodzie datowana jest na 1202 rok. Mowa jest tam o wsi będącej we władaniu klasztoru w Trzebnicy. Prawa miejskie Ścinawa otrzymała między rokiem 1248 a 1259 od księcia głogowskiego Konrada I. Ścinawa była w swej historii stolicą odrębnego samodzielnego księstwa piastowskiego. Władał nim Jan ścinawski, który kazał się tytułować „dziedzicem Królestwa Polskiego”. Miasto było wielokrotnie niszczone. W 1343 roku Kazimierz Wielki w bitwie z Luksemburgami o Wschowę zdobył Ścinawę, a następnie nakazał jej spalenie i zburzenie murów. Miasto zmieniało również często właścicieli. Początkowo władali nim książęta oleśniccy, którzy byli właścicielami Ścinawy kilkaset lat aż do wymarcia ostatniego potomka tejże linii. Od roku 1492 miasto przeszło na własność korony czeskiej.
Kres rozwojowi miasta przyniosła wojna trzydziestoletnia, podczas której Ścinawa została niemal doszczętnie zniszczona. 11 października 1633 roku doszło pod Ścinawą do bitwy wojsk cesarskich pod dowództwem księcia Albrechta von Wallensteina z wojskami szwedzkimi dowodzonymi przez von Thurna zakończonej druzgocącą klęską tych ostatnich. Wojska Wallensteina zdobyły m.in. cały obóz oraz 16 dział. Zniszczenia miasta po tej bitwie były tak znaczące, że zahamowały jego rozwój na kilkaset lat. W XVIII wieku miasto splądrowali Szwedzi, a w latach 1740-1742 Ścinawa przeszła pod władanie Prus. Z biegiem lat Ścinawa stała się małym miasteczkiem znanym tylko z organizowanego tutaj jarmarku. Wielki pożar, który nawiedził miasto w 1834 roku, zniszczył liczne budynki w mieście, kolejny raz ograniczając rozwój miasta.
Ścinawa podniosła się gospodarczo dopiero pod koniec XIX wieku. Znaczenie miasta podkreślał fakt, że do roku 1932 Ścinawa była stolicą odrębnego powiatu, w składzie którego znajdowały się miejscowości posiadające wówczas prawa miejskie, jak Rudna czy Chobienia. Przeprowadzenie linii w 1874 roku na trasie Wrocław-Głogów, a następnie w 1898 roku na trasie Rawicz-Legnica znacząco ożywiło gospodarkę miasta. Do roku 1919 Ścinawa była połączona bezpośrednią linią kolejową przez Krzelów oraz Górę Śląską z Lesznem, po tym okresie w związku ze zniszczeniem w czasie powstania wielkopolskiego mostu pod Lesznem na Kopanicy oraz wytyczeniem granicy państwowej kolej docierała do Góry Śląskiej. Większego znaczenia nabrał także port na Odrze. Na terenie miasta funkcjonowała m.in. cukrownia, cegielnia, odlewnia żelaza, fabryka mydła, browar.
Upadek miasta spowodowała II wojna światowa, konkretnie zaś przejście frontu zimą 1945 r. Ścinawa została bowiem zamieniona w twierdzę stanowiącą silny punkt oporu niemieckich wojsk na Dolnym Śląsku. Na przedmieściach wybudowano wiele budowli obronnych, w tym ponad 60 schronów betonowych. Miasto broniła liczna armia złożona m.in. z adeptów Szkoły Podoficerskiej z Jaworowa, którzy dysponowali ponad 30 czołgami oraz znaczną ilością artylerii. Po ciężkich walkach 31 stycznia 1945 roku Ścinawa została zdobyta przez wojska radzieckie. Walki upamiętnia czołg T-34, który znajduje się na cokole przed ścinawskim ratuszem. To on jako pierwszy sforsował Odrę w 1945 roku. W wyniku działań wojennych miasto Ścinawa zostało zniszczone w 75%. Większość zabytkowych budynków w mieście legła w gruzach, m.in. ratusz, klasztor ojców bonifratrów, zamek, zabytkowe kamieniczki, pomniki czy budynki użyteczności publicznej.
Po II wojnie światowej miasto zostało włączone do Polski, zaś jego niemiecka ludność wysiedlono w nowe granice Niemiec. W następnych dziesięcioleciach ciężko zniszczoną Ścinawę częściowo odbudowano i rozbudowano. W latach 60 XX w. wybudowano nowy ratusz oraz nową pierzeję rynkową w stylu socjalistycznym. Mimo tego do dziś pozostały w centrum puste place po niegdyś istniejących budowlach. Po wojnie powstały nowe osiedla mieszkaniowe, ośrodek zdrowia, liczne firmy. W latach 1945-1975 miasto należało do województwa wrocławskiego, w latach 1975-1998 należało do województwa legnickiego a od 1998 roku należy do powiatu lubińskiego województwa dolnośląskiego.
Zabytki
Podczas II wojny światowej wiele ważnych budowli miasta uległo zniszczeniu, m.in. ratusz, zabytkowe kamieniczki, kościoły, klasztor oraz zamek. Mimo to na terenie Ścinawy zachowało się kilka zabytków, do których należą:
Fragmenty murów miejskich – pochodzą z XIV-XV wieku. Dawniej posiadały one dwie bramy: Bramę Odrzańską i Bramę Głogowską. W XV wieku bramy te zostały powiększone o dwie furty: Starą i Łazienną. Mury, które od XIX wieku były sukcesywnie rozbierane i przeznaczane na materiał budulcowy, obecnie zachowały się w niewielkim fragmencie w zachodniej części miasta. Zbudowane są one z cegły typu gotyckiego. W niektórych miejscach są widoczne ślady dawnej fosy.
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – jest to najcenniejszy zabytek Ścinawy. Pierwsza notka o tym kościele pochodzi z 1209 roku. Poważnej przebudowie uległ w XV wieku. Kościół jest murowany z cegły gotyckiej, trzynawowy, typu halowego, z wydłużonym prezbiterium. Do wykonania dekoracji użyto piaskowca. W zachodniej części budowli dominuje potężna, czworoboczna wieża, w górnej części przechodzi ona w ośmiobok. Góra nakryta ośmiobocznym hełmem zakończonym figurą krzyża. Wewnątrz zachowały się dwa nagrobki kobiet pochodzące z 1595 i 1605 roku. Nagrobki te posiadają bogate zdobienia.
Wieża ratusza – ostatni ścinawski ratusz został znacznie przebudowany w XIX wieku. Podczas II wojny światowej został poważnie zniszczony i do naszych czasów zachowała się tylko monumentalna, czworoboczna wieża, która w górnych partiach staje się ośmioboczną. Wieża ta nakryta jest stożkowatym hełmem. Do wieży ratuszowej dobudowany jest nowy budynek, w którym mieści się obecnie Urząd Miasta i Gminy Ścinawa.
Zabytkowe kamieniczki – część ścinawskiej starówki przetrwała wojnę, jednak jest to niewielki fragment dawnego zespołu staromiejskiego. Większość zachowanych kamienic w centrum miasta pochodzi z końca XIX i początku XX wieku.
Budynek dworca i stacji kolejowej - z drugiej połowy XIX wieku wraz całym zespołem urządzeń i budynków: wieża ciśnień, rampy i magazyny kolejowe, budynki administracyjno mieszkalne, nastawnia oraz budka dróżnika.
Mosty na Odrze – drogowy i kolejowy.
|
Tytuł dokumentu: 